Başkent Hartum'da başlayan ve ülkenin birçok bölgesine sıçrayan çatışmalar, 3. yılına girdi.
Dünyanın en büyük yerinden edilme krizine sebep olan çatışmalar nedeniyle de ülkede halk, türlü zorluklarla karşı karşıya kaldı.
Ordu güçleri, 26 Mart'ta, çatıştıkları HDK'nin yaklaşık 2 yıldır elinde bulundurduğu Cumhurbaşkanlığı Sarayını geri aldı.
Bu gelişme, çatışmaların seyrini değiştiren bir adım olarak değerlendirilirken, bunun çatışmaların bittiği anlamına gelmediği vurgulanıyor.
Faşir'e saldırılar yoğunlaştı
HDK ise son günlerde, 10 Mayıs 2024'ten beri kuşatma altında tuttuğu ülkenin batısındaki Kuzey Darfur eyaletinin merkezi Faşir'e yönelik saldırılarını yoğunlaştırdı.
AA muhabiri, başkent Hartum'da son durumunu, çatışan tarafları, çatışmaların nasıl başladığını ve yarattığı yıkımı değerlendirdi.
Sudan ordusu, 26 Eylül 2024'te başlattığı kara operasyonu kapsamında başkent Hartum başta olmak üzere ülkenin birçok noktasında HDK'nin mevkilerine karşı saldırılar düzenledi.
Bu operasyonla ordu güçleri, ülkenin güneyindeki Sinnar eyaletinde, ülkenin orta kesimlerindeki Cezira ve Beyaz Nil eyaletlerinde kontrolü sağladı.
Cumhurbaşkanlığı Sarayı, ordunun kontrolüne geçti
Başkent Hartum'da da ciddi ilerlemeler kaydeden ordu güçleri, 21 Mart'ta, çatışmaların başladığı Nisan 2023'ten beri HDK'nin elinde bulundurduğu Cumhurbaşkanlığı Sarayını geri almayı başardı.
Aldığı mağlubiyet sonrası güçlerini başkentten çekmeye başlayan HDK ise Hartum'un güneyindeki Cebel Evliya Barajı köprüsü üzerinden ülkenin batısına yöneldi.
Başkentin büyük bir kısmında kontrolü sağlayan ordu, HDK'nin rehin aldığı 4 binden fazla kişiyi serbest bıraktı.
Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, 26 Mart'ta, HDK'nin üs olarak kullandığı Uluslararası Hartum Havalimanına indi ve Cumhurbaşkanlığı Sarayına geçti.
"Hartum artık özgür"
Burhan, burada yaptığı açıklamada, "Hartum artık özgür." dedi.
Ordu güçleri, 28 Mart'ta, HDK'nin yoğunluklu olarak bulunduğu Umdurman'daki Libya Pazarı'nı da aldı.
Şu anda ordu, Hartum'un büyük bir bölümünde kontrolünü sağladı.
Resmi ordu ile paramiliter güç çatışması
Sudan'da Nisan 2023'ten beri ülkenin resmi ordusu olan Sudan Silahlı Kuvvetleri ile paramiliter güç Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasında şiddetli çatışmalar yaşanıyor.
Sudan ordusunun çekirdeği 1925'te ülke henüz İngiliz hakimiyeti altına iken "Sudan Savunma Gücü" olarak bilinen birlik.
1956'da bağımsızlığını kazanan Sudan, ordunun ismini "Halk Silahlı Kuvvetleri" sonrasında "Sudan Silahlı Kuvvetleri" olarak değiştirdi.
HDK'nin kökeni, kötü şöhretli Cancavid milislerine dayanıyor
HDK'nin kökeni ise Darfur'da 2003'te başlayan isyanı bastırmak için dönemin Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'in kullandığı Cancavid milislerine dayanıyor.
Çoğunlukla Arap olmayanların ayrımcılık şikayetiyle hükümete karşı başlattıkları isyana karşı Beşir, bölgenin yerlisi ve çoğunluğu Arap kökenli kötü şöhretli Cancavid milislerinden destek aldı.
2010’daki barış süreciyle bu silahlı oluşumun orduya entegre edilmesi için çalışmaya başlayan devlet, 2013’te bu birlikleri önce "Sınır Koruma Birlikleri", sonra da "Hızlı Destek Kuvvetleri" adı altında Sudan istihbarat teşkilatına bağlayarak 2014'te resmen tanıdı.
2013 yılında "Cancavid" denen silahlı milislere liderlik eden Musa Hilal’in Ömer el-Beşir ile ilişkilerini kesmesi, Hilal’in kuzeni "Hımidti" lakabı ile bilinen Muhammed Hamdan Dagalu'nun önünü açan dönüm noktası oldu.
Ocak 2017'de Sudan Parlamentosu, Güvenlik ve İstihbarat Teşkilatına bağlı olan HDK'nin Beşir liderliğindeki orduya bağlanmasıyla ilgili "Hızlı Destek Kuvvetleri Yasası'nı" kabul etti.
HDK lideri Dagalu, Yemen ve Libya'daki çatışmalarda rol alması ve 2017’de Sudan'ın Darfur ve Kurdufan bölgelerindeki bazı altın madenlerini kontrol etmesi sayesinde hem bölgesel bir boyut kazandı hem ekonomik bir güce sahip oldu.
2018'deki devrimden sonra dengeler değişti
2018 yılında hayat pahalılığı ve ekonomik sıkıntılar nedeniyle başlayan ve kitlesel bir protesto haline gelen gösteriler sonrasında ordu ve HDK bir olup Beşir'in 30 yıllık iktidarını sonlandırdı.
Ordu Komutanı Abdulfettah el-Burhan, geçiş dönemini yönetmesi için kurulan askeri konseyin başkanı olurken, HDK komutanı Muhammed Hamdan Dagalu, konseyin başkan yardımcısı oldu.
Sivil koalisyon Özgürlük ve Değişim Güçleri ile birlikte ortak hükümeti kuran ordu ve HDK, 25 Ekim 2021'de, ortakları olan sivilleri iktidardan uzaklaştırdı.
HDK'nin entegrasyonu sebebiyle ülkede gerginlik
Ardından iki güç arasında HDK'nin orduya entegrasyonu gibi meselelerde fikir ayrılıkları ve bazı dış aktörlerin müdahalesiyle ülkedeki ortam çok gergin olmaya başladı.
Ordu, HDK'nin 2 yıl içinde orduya entegre edilmesi gerektiğini vurgularken, HDK bunun en az 10 senede yapılmasını istedi.
HDK, 13 Nisan 2023'te, ülkenin kuzeyindeki Merevi Havalimanı ve askeri hava üssüne büyük bir birlik sevk etti. Bu, çatışmaları tetikleyen ilk hamle olarak değerlendiriliyor.
Sudan ordusu sözcüsü Nebil Abdullah, Silahlı Kuvvetler Komutanlığının onayı veya koordinasyonu dışında HDK'nin başkentte ve bazı şehirlerde hareketlilik gösterdiğini ve yayıldığını söyledi.
Çatışmalar patlak verdi
15 Nisan 2023'te ise Hartum'un Erkevit Mahallesi'ndeki Spor Kenti, Ordu Genel Komutanlığı, Cumhurbaşkanlığı Sarayı, devlet televizyonu ve Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah el-Burhan'ın ikametgahının bulunduğu bölgelerden silah sesleri yükseldi.
Yerel saatle 09.00 gibi başlayan şiddetli silah seslerinin ardından başkentte yoğun duman yükseldiği görüldü. Hartum Havalimanı çevresinde de yoğun hareketlilik oldu ve çatışma sesleri işitildi.
Çatışma, büyük yıkıma neden oldu
Sudan altyapısı büyük ölçüde zarar gördü. Bazı köprüler yıkıldı, elektrik ve su istasyonları tahrip edildi, binalar yakıldı, dükkan ve pazarlar yağmalandı, müzeler bile boşaltıldı, petrol rafinesi zarara uğradı.
Ayrıca Hartum Uluslararası Havalimanında da ciddi hasarlar meydana geldi.
Çatışma sebebiyle doğrudan hayatını kaybedenlerin sayısı 20 bin kişi olarak açıklansa da bu sayının 150 bini aştığı düşünülüyor.
Dünyanın en büyük yerinden edilme krizi
Dünyanın en büyük yerinden edilme krizine sebep olan Sudan'daki çatışma, sağlık sistemini de ciddi derecede olumsuz etkiledi.
Ülkedeki çatışmalar nedeniyle 11 milyondan fazla kişi yerinden edildi. Yaklaşık 4 milyon kişi de komşu ülkelere geçti.
Birleşmiş Milletlere (BM) göre nüfusun yarısından fazlası olan 30,4 milyondan fazla kişi, insani yardıma ihtiyaç duyuyor.
Ayrıca ülkedeki çocuklar şiddet, istismar, zorla yerinden edilme, yetersiz beslenme ve hastalık gibi sorunlarla karşı karşıyalar. 3 milyondan fazla çocuk, çöken sağlık sistemi nedeniyle ölümcül salgın hastalıklara yakalanma riski altında. 17 milyon çocuk da okul dışında.
Çatışma hala bitmedi
Sudan'da çatışma hala bitmedi. HDK, ülkenin batısında 5 eyaletten oluşan Darfur Bölgesinin 4'ünü kontrol ediyor. Ayrıca Batı, Güney ve Kuzey Kurdufan eyaletlerinde hala çatışmalar sürüyor.
Son günlerde HDK, Darfur'da ordunun hakimiyetinde bulunan ve 10 Mayıs 2024'ten beri kuşattığı Kuzey Darfur eyaletinin merkezi Faşir'e yönelik saldırılarını yoğunlaştırdı.
Ordu ve müttefik güçler, Faşir'i savunmaya devem ederken, şehirde milyonlarca yerinden edilmiş kişiye ev sahipliği yapan mülteci kamplarında durumun "korkunç" olduğu aktarılıyor.
Ordu liderleri, HDK'yi ülkenin en son noktasından çıkarana kadar durmayacaklarının altını çizerken, HDK liderleri, ülkenin Kuzey eyaletine saldırmak için hazırlıklı olduğunu ifade etti.
Uzmanlar, ordunun, art arda aldığı zaferlerle üstünlük aldığını düşünse de işinin hala zor olduğunu kaydediyor.
