Komünist lider Şi Cinping yönetimindeki Çin'in Uygur Türklerine yönelik baskıcı ve soykırım politikası Uygur Türkü aydınları da hedef alıyor. Çin'in başkenti Pekin'deki en önemli üniversitelerden olan Minzu Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlham Tohti senelerdir Çin’in Uygur politikasını açıktan eleştirdiği için hükûmet tarafından yakın takibe alınmıştı.
TOHTİ 2014 YILINDAN BU YANA ÇİN HAPİSHANESİNDE
Ocak 2014’te önce ortadan kaybolmuş, 23 Eylül 2014 tarihinde göstermelik bir duruşmada sözde "bölücülük" ile suçlanmış ve müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı. Doğu Türkistan'daki ırk ayrımcılığı ve hükûmet destekli baskıları açıkça eleştiren Uygur aktivist Tohti yaklaşık 10 yıldır Çin hapishanesinde özgürlüğü bekliyor.
İLHAM TOHTİ KİMDİR?
Çin işgalindeki Türk toprağı Doğu Türkistan'ın Artuş şehrinde, 1969 yılında dünyaya gelen Tohti o dönem 'Merkez Milliyetler Üniversitesi' olarak bilinen bugünkü adı Kuzeydoğu Normal Üniversitesi ve Ekonomi Okulu olan kurumdan mezun oldu. 2006 yılında 'Uygur Online' adında bir internet sitesi kuran Tohti burada Çin ve Uygur ilişkilerindeki sosyal meseleleri irdeleyen makaleler kaleme aldı. 2008'de Tohti Çinli yetkililer tarafından diasporadaki fanatik Uygurlar ile Çin içindeki Uygurlar arasında bağ oluşturmakla suçlandı ve internet sitesi kapatıldı.
BÖLGESEL ETNİK ÖZERKLİK YASASI
Daha sonra 2009'da Tohti, Özgür Asya Radyosuna (RFA) verdiği röportajda Çin hükûmetinin Doğu Türkistan'da göçmen işçilerin girmesine izin veren politikasını eleştirirken Uygur kadın işçilerin Çin'in doğusuna iş bulmak için göç etmeye başladığından bahsetti. Röportaj sırasında Uygur Özerk Bölgesi Valisi Nur Bekri'yi de eleştiren Tohti, Bekri'ye Çin'in 1984 yılına ait 'Bölgesel Etnik Özerklik Yasası'nı daha keskin şekilde yorumlaması ve uygulaması için çağrıda bulundu. Tohti bu röportajın ardından gözaltına alındı ve bölücülükle suçlanarak sorgulandı.
ÇİN HALK CUMHURİYETİ BÖLGESEL ETNİK ÖZERKLİK YASASI ÇELİŞKELİ
Uygurların Mandela'sı olarak anılan Tohti daha önce Çin hükûmetinin bizzat talebi üzerine, henüz hapse girmeden birkaç ay önce taslağını hazırladığı ve doğrudan Doğu Türkistan sorununu ele alan bir rapor Daxiong Gonghui sitesinde yayınlanmıştı. Tohti hazırladığı raporda Uygur kökenli üniversite öğrencilerinin sadece yüzde 17’sinin iş bulabildiğini, tüm Uygur nüfusunun sadece yüzde 10’unun şehirde yaşadığını, nüfusun çoğunun Uygur olmasına rağmen iş bulma konusunda Uygurlar’ın ayrımcılığa uğradığını, Han Çinlileri’nin tercih edildiğini belirtmişti. Öte yandan bu durumların Çin Halk Cumhuriyeti Bölgesel Etnik Özerklik Yasası 23. maddesinde belirtilen ve devlet daireleri ve işletmelerinde yapılan iş alımlarında etnik azınlıklara öncelik verilmesi ibaresiyle çeliştğini açıkça dile getirmişti.
2019 YILINDAN BU YANA NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜ'NE ADAY GÖSTERİLDİ
Tohti, Çin yönetimi tarafından 23 Eylül 2014 tarihinde göstermelik bir duruşmada sözde "bölücülük" ile suçlanmış ve müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı. Tohti onlarca hürriyet ve insan hakları ödülüne layık görüldü. Öte yandan Tohti, 2019 yılından bu yana Nobel Barış Ödülü'ne aday gösteriliyor. Tohti, 2020 ve 2023 senelerinde finalistler kategorisinde beş adaydan biri olmuştu.
