Suriye'de Baas rejiminin, iktidarı elinde tutmak için sivil halka ve altyapıya yönelik saldırıları karşısında ülke ekonomisi ciddi zarar gördü. 13 yıl boyunca süren iç savaş, ülkenin insan kaynağı başta olmak üzere kalkınmasını, altyapısını ve ekonomisini büyük ölçüde tahrip etti.
Suriye'deki çatışmalar sonucunda evler, iş yerleri, okul ve hastaneler ile çeşitli kamu binalarının yanı sıra, su, kanalizasyon, telekomünikasyon, elektrik dağıtım ve üretimi gibi temel hizmetler yıkıma uğradı.
Yaşanan çatışmalar 6 milyondan fazla Suriyelinin yurt dışına gitmesine ve 7 milyondan fazla insanın ise ülke içinde yerinden edilmesine yol açarken, ülke neredeyse enkaza döndü.
Ülkenin birçok şehrinde ve bölgesinde tamamen terk edilmiş binlerce köy, kasaba ve mahalle ortaya çıkarken, Esed rejiminin devrilmesinin ardından ülkenin yeniden yapılandırılması için acilen harekete geçilmesine ihtiyaç duyuluyor.
Uygun yaşam ve ekonomik koşulların sağlanması, milyonlarca Suriyeli mültecinin ülkelerine geri dönebilmesi için büyük önem taşıyor.
Konutlara ilave olarak ülkede yollar, enerji santralleri ve iletişim hatlarının yeniden inşası için geniş çaplı yatırımlar gerekiyor. Öz kaynaklarını Esed döneminde büyük ölçüde kaybeden Suriye, yeniden inşa sürecinde uluslararası kuruluşların ve bölgesel güçlerin sunacağı finansal ve teknik desteğe ihtiyaç duyuyor.
Yapılan uluslararası analizlere göre, Suriye'nin yeniden yapılanma ve inşa maliyetinin yaklaşık 400 milyar doları bulabileceği, bu maliyetin yüzde 65'inin konut sektöründen kaynaklanacağı tahmin ediliyor.
Öte yandan, başta ABD ve Avrupa olmak üzere Batılı ülkelerin Esed rejimi döneminde Suriye'ye uyguladıkları ekonomik yaptırımların hala devam etmesi, ülkenin kalkınmasının önünde engel teşkil ediyor.
Uzmanlar, gerekli koşulların sağlanmasıyla Batılı ülkelerin söz konusu yaptırımları hızla kaldırılması gerektiğine dikkati çekerken, uluslararası güvenin tesisi ve kurumların inşasının sağlanmasıyla ülkenin yeniden inşa sürecinin hızlanabileceğini belirtiyor.
Suriye "neredeyse sıfırdan" başlıyor
Londra merkezli düşünce kuruluşu Chatham House Orta Doğu ve Kuzey Afrika Programı Kıdemli Araştırmacısı Neil Quilliam, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Suriye'de ilk adım olarak güvenlik ve istikrarın sağlanmasının ve geçici hükümetin iş ortamını canlandıracak önlemleri belirlemesinin önemli olacağını belirtti.
Yerli ve uluslararası iş dünyasının güvenini kazanmanın kilit önemde olduğunu söyleyen Quilliam, "İş dünyası, politika ortamının istikrarlı ve öngörülebilir olacağına dair güvenceye ihtiyaç duyacaktır. Bu, 13 yıllık çatışmanın ardından oldukça zorlu bir sınav olacak." dedi.
Quilliam, bu süreçte uluslararası toplumun Suriye'yi yeniden yapılanma konusunda destekleyebileceği birçok yol olduğunu ve organize şekilde hareket edilmesi gerektiğini belirterek, şöyle konuştu:
"Bu nedenle, uluslararası toplum, Suriye'deki bakanlıklar, kurumlar ve yerel yönetimlere yeniden inşa sürecini yönetmeleri için hızla teknik ekipler görevlendirmeli. Suriyeliler, hem ülke içinde hem de bulundukları ev sahibi ülkelerde becerikli ve dirençli olduklarını kanıtladı. Burada farkına varılması gereken muazzam bir insan kaynağı var. Bununla birlikte, yeniden inşa çalışmalarına başlama telaşıyla, maliyetli hataların, projelerin ve Suriye'nin geçiş sürecinin uzun vadeli başarısını baltalaması tehlikesi de var."
Suriye'nin yeniden yapılanma sürecine "neredeyse sıfırdan" başlayacağına ve önemli stratejik ve mali desteğe ihtiyacı olduğuna işaret eden Quilliam, bu sürecin kapsayıcı bir hükümet tarafından yürütülmesi gerektiğini söyledi.
Quilliam, ülkeye sağlanacak olası mali desteklerin Suriye'nin istikrara kavuşmasına ve ekonomisinin büyümesine yardımcı olacak sektörlere uzun vadeli yatırımlara dayanması gerektiğinin altını çizdi.
Batılı ülkelerin Suriye'ye uyguladığı ekonomik yaptırımlara ilişkin ise Quilliam, "Yaptırımlar kaldırılacaktır ve kaldırılmalıdır ancak bunun için koşulların yerine getirilmesi gerekiyor. Esad rejiminin düştüğü göz önüne alındığında, yaptırımların kaldırılması nispeten kolay olacaktır ancak bürokratik süreç biraz zaman alacaktır. Nihayetinde bu Batılı liderler tarafından verilmesi gereken siyasi bir karar." diye konuştu.
"Avrupa Suriye'nin yeniden yapılanmasını desteklemeli"
Avrupa Dış İlişkiler Konseyi Orta Doğu ve Kuzey Afrika Program Direktörü Julien Barnes-Dacey de konuya ilişkin makalesinde, Avrupa Birliği'nin Suriye ile önemli siyasi ve ekonomik ortaklık kurması ve ülkenin yeniden yapılanmasına destek sunması gerektiğini vurguladı.
Suriye'nin güvenli geri dönüşe uygun hale gelmesine yardımcı olmak için Avrupa'nın HTŞ ile yoğun siyasi etkileşime girmesi, yaptırımları kaldırması ve bir ekonomik paket sunmasının önemli olduğunu kaydeden Barnes-Dacey, "Avrupa'nın bir stratejik vizyon sunması gerekiyor. Blok, önemli bir yeniden yapılanma desteği içeren bir siyasi ve ekonomik ortaklık ortaya koymalı ve gerçekten kapsayıcı yeni bir hükümet kurulması halinde ABD yaptırımlarının kaldırılması için seçilmiş başkan Donald Trump'ın yeni yönetimiyle görüşmeli." diye konuştu.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Arap Devletleri Bölgesel Bürosu Direktörü Abdallah Al Dardari, Suriye'deki son gelişmelere ilişkin yaptığı açıklamada, ülkenin 14 yılda 54 milyar dolar Gayri Safi Yurt içi Hasıla (GSYH) kaybına uğradığını belirterek, "GSYH, 2010'daki 62 milyar dolar seviyesinden bugün sadece 8 milyar dolara kadar düştü. Yoksulluk, 2010'daki yüzde 12 seviyesinden yüzde 90'ın üzerine çıktı ve nüfusun yüzde 65'inden fazlası gıda güvensizliğiyle karşı karşıya." ifadelerini kullandı.
Suriye'nin zorlu bir toparlanma süreciyle karşı karşıya olduğunu ve ülkedeki 5,5 milyon konutun yaklaşık 2 milyonunun yıkıldığı veya hasar gördüğünü belirten Al Dardari, Suriye'deki en büyük zorluğun ise zayıflamış kamu kurumları olduğuna dikkati çekti.
Al Dardari, BM'nin kalkınma programlarının odak noktasının kurumları desteklemek olacağını, kalkınma ve yeniden yapılanma için kurumların inşasının kritik önemde olduğunu söyledi.